Raja Ali Haji: Cendekiawan Ulung dan Pemikir Besar Merentas Zaman (Raja Ali Haji: A Prominent Malay Intellectual Throughout the Ages)

Abstract

ABSTRAK: Menerokai khazanah bangsa Melayu yang ditinggalkan oleh masyarakat terdahulu akan menemukan kita kepada pelbagai sumber keagungannya. Artikel ini akan menghuraikan sumbangan besar tokoh pemikir ulung terdahulu, iaitu Raja Ali Haji melalui kupasan dua buah karya hebatnya yang menceritakan tentang tradisi pengajian bahasa Melayu berdasarkan maksud dan matlamat pengajian bahasa yang digariskan oleh tradisi pengajian Islam, iaitu Bustan al-Katibin dan Kitab Pengetahuan Bahasa. Bustan al-Katibin dihasilkan ketika beliau berumur kira-kira 40 tahun (1850 M), manakala Kitab Pengetahuan Bahasa siap ditulis kira-kira lapan tahun kemudian (1858 M) walaupun dicetak hanya pada tahun 1927/1929 M, iaitu kira-kira 55/57 tahun sesudah kematian penulisnya yang dianggarkan pada tahun 1872 M. Kedua-dua karya beliau itu mendapat reaksi yang berbeza-beza daripada para pengkaji, terutamanya pengkaji yang berlatarbelakangkan tradisi kesarjanaan Barat. Artikel ini turut mengupas kesan dua buah karya agung itu yang mengikut U.U.Hamidy (1981) telah diterima pakai sebagai teks rujukan dan pengajaran pada penghujung abad kesembilan belas dan awal abad kedua puluh di madrasah dan sekolah di Kepulauan Riau, Johor dan Singapura. Di sinilah letaknya nilai dan harga yang amat tinggi pada kedua-dua buah karya Raja Ali Haji apabila Johor-Riau-Singapura telah mencetuskan kemunculan bibitbibit pertama karya persuratan Melayu moden pada akhir abad ke-19 dan awal abad ke-20 dalam bentuk tulisan kreatif dan deskriptif prosa dan puisi. Demi melahirkan manusia Melayu yang berbudi bahasa yang tinggi, beradab sopan dan berbudi pekerti yang mulia, maka Raja Ali Haji dalam Kitab Pengetahuan Bahasa menghuraikan kaedah penyemaian adab dalam sembilan aspek pergaulan dan kegiatan hidup.

Kata kunci: Cendekiawan ulung; karya agung Melayu; Bustan al-Katibin; Kitab Pengetahuan Bahasa

ABSTRACT: Looking into the intellectual treasure of the past Malay society, one will discover several gems of written works which reflected its past greatness. This article will discuss major contribution of one past prominent thinker Raja Ali Haji based on his two works on Malay language namely the Bustan al-Katibin and Kitab Pengetahuan Bahasa, which modelled language studies on Islamic tradition. The Bustan al-Katibin was written by Raja Ali Haji while he was 40 years old in 1840 and the Kitab Pengetahuan Bahasa was written eight years later in 1848 which however was published in 1927-29, about 55-57 after his death estimated to be in 1872. Both his works received diverse commentaries by later scholars especially those who were based on western scholarly traditions. This article will also discussed the impact on Malay intellectual development of the two works, which, according to U.U. Hamidy (1981), were used as text and reference books on Malay language learning by the madrasahs and schools in Riau, Singapore and Johor at the ending of 19th Century and the beginning of 20th Century. Here lies the great contribution of the two works when the first modern Malay literary works, both creative and descriptive in prose and poetic genres, appeared in the region of Johor-Riau-Singapore in the late 19th Century and early 20th Century. In the effort to nurture good language etiquettes, noble character and behaviour, Raja Ali Haji outlined several methods of inculcating such noble values in nine aspects of interaction.

Keywords: Prominent intellectual; great works in Malay; Bustan al-Katibin; Kitab Pengetahuan Bahasa